Begraafplaats Dordrecht voerde illegale experimenten uit op overledenen

Op begraafplaats Essenhof in Dordrecht zijn jarenlang tientallen doodskisten in keldergraven geopend zonder toestemming van nabestaanden of de benodigde vergunningen. Medewerkers voerden experimenten uit op de stoffelijke resten om het ontbindingsproces te versnellen. Dit blijkt uit een onafhankelijk onderzoek in opdracht van de gemeente, waarvan de resultaten woensdag naar buiten zijn gebracht.

De gemeente Dordrecht noemt de gang van zaken "ernstig" en "bijzonder pijnlijk". Huidig wethouder Marc Merx heeft namens het college zijn excuses aangeboden aan de nabestaanden. "Dit soort vergaande maatregelen had nooit zonder hun medeweten of toestemming mogen plaatsvinden," aldus Merx.

Problemen met ontbinding in keldergraven

De aanleiding voor de experimenten ligt in een structureel probleem met de zogeheten keldergraven op de begraafplaats. Deze graven, vaak gemaakt van beton en afgesloten met een deksel, worden veelal gebruikt als familiegraf waarin tot vier kisten gestapeld kunnen worden.

Doordat er in deze constructies nauwelijks zuurstof bij de kisten kan komen, verloopt het ontbindingsproces veel trager dan in reguliere zandgraven. In sommige gevallen kwam de lijkvertering zelfs helemaal niet op gang. Naar schatting liggen er in totaal zo’n 1200 overledenen in de keldergraven van Essenhof die mogelijk met dit probleem te maken hebben.

Geheime experimenten na sluitingstijd

Om een oplossing te vinden voor de stagnerende ontbinding, werden er tussen 2013 en 2016 experimenten uitgevoerd. Uit het onderzoek, uitgevoerd door bureau TwijnstraGudde, blijkt dat medewerkers bij dertig graven de kisten hebben geopend. De grafrechten van deze graven waren op dat moment nog niet verlopen.

De werkwijze was systematisch:

• In een deel van de kisten werd een vloeistof toegevoegd die de ontbinding moest bevorderen.
• Bij andere graven werd de ventilatie aangepast.
• Een derde groep graven diende als 'controlegroep' om vergelijkingen te kunnen maken.

De kisten werden meermaals geopend om de voortgang te controleren, waarbij ook foto's van de stoffelijke resten werden gemaakt. Deze werkzaamheden vonden veelal plaats na sluitingstijd om "onrust" op de begraafplaats te voorkomen.

De experimenten zouden destijds in het geheim zijn uitgevoerd met instemming van de toenmalige wethouder Bert van de Burgt, zo blijkt uit een uitgelekte interne memo uit 2015. Er was echter geen verlof van de burgemeester en geen toestemming van de rechthebbenden, wat wettelijk wel vereist is.

Excuses en impact op nabestaanden

De gemeente startte het onderzoek nadat de informatie over de werkwijze aan het licht was gekomen. Wethouder Merx benadrukt dat de intentie — het oplossen van een probleem — wellicht goed was, maar dat de uitvoering onacceptabel is. "Het beroerde is dat we het niet meer goed kunnen maken, want we kunnen het niet terugdraaien. Dat vind ik vreselijk," aldus de wethouder.

De nabestaanden van de dertig betrokken graven zijn tijdens een besloten bijeenkomst geïnformeerd over de bevindingen. Zij worden bijgestaan door Slachtofferhulp en krijgen de mogelijkheid tot persoonlijke gesprekken met de gemeente.

Gezondheidsrisico’s en juridische gevolgen

Uit het onderzoek komt tevens naar voren dat de medewerkers die de experimenten uitvoerden, mogelijk zijn blootgesteld aan gezondheidsrisico's door de manier van werken. Onderzoeksinstituut TNO doet hier momenteel nader onderzoek naar.

De gemeente heeft het Openbaar Ministerie (OM) en de Arbeidsinspectie op de hoogte gesteld van de feiten. Hoewel beide instanties de ernst van de zaak erkennen, zien zij op dit moment geen aanleiding voor een eigen strafrechtelijk onderzoek. De gemeente heeft aangekondigd de interne procedures rondom het beheer van graven aan te scherpen om herhaling te voorkomen.

Dordrecht vraagt inmiddels om landelijke steun en aandacht voor de problematiek rondom keldergraven. Het is volgens de gemeente een algemeen bekend probleem waar ook andere begraafplaatsen in Nederland mee worstelen.