De Kamer van Volksvertegenwoordigers heeft dinsdag een schilderij van de Duitse kunstenaar Friedrich Nerly officieel teruggegeven aan de Stiftung Preußischer Kulturbesitz in Berlijn. Het werk, Basilica SS. Giovanni e Paolo in Venetië (1849), gold sinds 1945 als verdwenen en belandde na de Tweede Wereldoorlog in het Belgische parlement.
Ontdekking door conservator
De herkomst van het schilderij kwam aan het licht dankzij Sophie Wittemans, conservator van de parlementaire kunstcollectie. “Ik wandelde er vaak langs en vroeg me af waarom wij een Venetiaans stadsgezicht in onze collectie hadden, terwijl de meeste werken Belgische thema’s hebben,” aldus Wittemans. Haar onderzoek wees uit dat het werk tussen 1954 en 1960, tijdens het voorzitterschap van Camille Huysmans, in de Kamer terechtkwam.
Duitse onderzoekers bevestigden dat het inderdaad ging om hetzelfde schilderij dat in 1934 voor het laatst was geïnventariseerd in de Alte Nationalgalerie in Berlijn. In 1936 werd het uitgeleend aan de Duitse ambassade in Brussel, waarna het spoorloos verdween. Via de Sekwesterdienst, die geroofde of achtergehouden kunst tijdens en na de oorlog beheerde, kwam het uiteindelijk in Belgische handen terecht.
Plechtige overdracht
Tijdens een ceremonie in het parlement ondertekenden Kamervoorzitter Peter De Roover (N-VA) en Gero Dimter, vicevoorzitter van de Stiftung Preußischer Kulturbesitz, de akte van teruggave. Ook de Duitse ambassadeur in België, Martin Kotthaus, en Anette Hüsch, hoofdconservator van de Alte Nationalgalerie, waren aanwezig.
“Eerst kon ik het nauwelijks geloven, want meestal gaat het om door de nazi’s geroofde kunst die wij verplicht moeten restitueren. Maar dit verhaal is bijzonder: kunst kan ook symbool worden van verbondenheid, in dit geval van de vriendschap tussen het Belgische parlement en onze instelling.”
Hoewel België juridisch niet verplicht was om het schilderij terug te geven, bestond er snel politieke consensus om het werk terug te bezorgen aan de oorspronkelijke eigenaar. “Het is een eer en genoegen om het weer naar huis te zien keren,” aldus De Roover.
Symbolische waarde
Na transport naar Berlijn zal het schilderij worden geïnspecteerd en eventueel gerestaureerd. De Alte Nationalgalerie verwacht het werk in de lente van 2026 opnieuw tentoon te stellen.
De Duitse ambassadeur Kotthaus benadrukte de bredere betekenis van de teruggave:
“België en Duitsland delen een bewogen geschiedenis, met twee invasies en zware oorlogsschade, waaronder de deportatie van meer dan 25.000 Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Toch zijn beide landen vandaag nauwe bondgenoten binnen de EU, NAVO en VN, economisch sterk verweven en verbonden via de Duitstalige gemeenschap in België. Dit gebaar van de Belgische Kamer is een krachtig symbool in het jaar waarin we de 80ste verjaardag herdenken van het einde van de oorlog.”
Met de terugkeer van Nerly’s meesterwerk naar Berlijn krijgt een stuk cultureel erfgoed na meer dan tachtig jaar eindelijk zijn plaats terug.
