Er is een gezegde, toegeschreven aan Edward Said, de Palestijns-Amerikaanse denker en voorvechter van Palestijnse rechten, over de noodzaak om ‘de kracht van cultuur boven de cultuur van macht’ te gebruiken.

Ik kwam het voor het eerst tegen tijdens mijn tweede reis naar Palestina in mei 2008, als onderdeel van een groep culturele figuren en schrijvers die deelnamen aan de eerste editie van het Palestijnse Literatuurfestival.

Op dat moment was Gaza net belegerd en stond het op het punt om zijn eerste militaire aanval te ondergaan. De apartheidsmuren van de bezette Westelijke Jordaanoever waren nog niet volledig gebouwd. Ehud Olmert was premier en Benjamin Netanyahu stond op het punt om zijn bijna ononderbroken bewind te beginnen dat ons heeft gebracht tot de genocide waarvan we vandaag getuige zijn.

In 2008 was Palestina een taboeonderwerp in culturele kringen, tot zwijgen gebracht door de beschuldiging van antisemitisme.

Zelfs het gebruik van het woord ‘apartheid’ om het bezettingssysteem van Israël te beschrijven was controversieel, ondanks het vonnis van het Internationaal Gerechtshof uit 2004 waarin de bouw van de Israëlische muur in de bezette Westelijke Jordaanoever volgens het internationaal recht onwettig werd verklaard. Destijds telde de kolonistenbevolking in de bezette Westelijke Jordaanoever 290.697 mensen; vandaag de dag zijn dat er meer dan 700.000.

Je hoeft niet eens je ogen tot spleetjes te knijpen om te zien hoe het onrecht van de afgelopen zeventien jaar heeft geleid tot de rampzalige situatie van vandaag.

Tientallen jaren van straffeloosheid, aangewakkerd door miljarden aan militaire contracten van de VS, Duitsland, Italië en Groot-Brittannië, hebben geleid tot de huidige monsterlijke arrogantie van Netanyahu, die in staat is om voor een bijna lege Algemene Vergadering van de VN te spreken alsof de wereldwijde opinie er niet toe doet.

En toch doet die er wel toe. De cultuur van macht heeft onweerlegbare feiten op het terrein gecreëerd. Maar de legitimiteit van Israël op het wereldtoneel is aan diggelen geslagen.

Als de wereld in 2008, of zelfs eerder, het onrecht van Israël jegens de Palestijnen had begrepen, wat zou ons dan vandaag de dag bespaard zijn gebleven? Misschien zouden de aanslagen van 7 oktober 2023 nooit hebben plaatsgevonden. Misschien zouden sommige politici in de wereld niet verkiesbaar zijn geweest zonder een staat van dienst op het gebied van solidariteit met de Palestijnen, in plaats van het tegenovergestelde.

Het lijkt misschien naïef om deze vragen over het verleden te stellen, maar het zijn vragen die we moeten stellen over de toekomst. Een belangrijk gebied waarop de afgelopen twintig jaar vooruitgang is geboekt, is de kracht van cultuur: door middel van kunst, literatuur, film, muziek en wereldwijde solidariteitsbewegingen.

De prijs van deze genocide is onvoorstelbaar hoog geweest. Maar als de holocaust een belangrijke rol heeft gespeeld bij het creëren van de omstandigheden voor de oprichting van Israël en de onteigening van Palestina in de Nakba van 1948, is het niet onredelijk om te vragen of deze genocide in Gaza de omstandigheden zou kunnen creëren voor een andere oplossing, een oplossing die gebaseerd is op internationaal recht en gelijke rechten.

Politiek volgt op cultuur. Het was pijnlijk om solidair te zijn met de Palestijnse bevrijding en tegelijkertijd te proberen een genocide te stoppen, wetende dat de balans van harde macht sterk doorslaat in de richting van onrechtvaardigheid. Maar na 77 jaar is het mondiale bewustzijn eindelijk verschoven.

1948 was ook een belangrijk jaar in Zuid-Afrika. Het was het jaar waarin de apartheidswetten werden geformaliseerd, die pas in 1991 werden ingetrokken. Het Zuid-Afrikaanse verzet stond natuurlijk centraal in de strijd, en ingrijpende gebeurtenissen, zoals het einde van de Koude Oorlog, waren van invloed op het tijdschema van de bevrijding.

Maar het lijdt geen twijfel dat de kracht van cultuur en de anti-apartheidsboycotbeweging van die tijd een grote rol hebben gespeeld in die verschuiving.

Hoe cultuur verandering vormgeeft

Bevrijdingsstrijd verloopt nooit lineair en de toekomst verschijnt vaak op de meest onwaarschijnlijke plaatsen.

Vijfendertig jaar na het begin van de Zuid-Afrikaanse boycotbeweging kwam er een belangrijk keerpunt toen Mary Manning, een 21-jarige winkelbediende, weigerde grapefruits te verkopen in een supermarkt in Dublin.

Haar daad van solidariteit leidde tot een staking die uiteindelijk aartsbisschop Desmond Tutu naar Dublin bracht, waardoor het imago van wat toen een zeer impopulaire vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid was, zoals boycots vaak zijn, veranderde. Twee jaar later werd Ierland de eerste westerse regering die een volledig verbod op Zuid-Afrikaanse goederen instelde.

Vandaag de dag neemt de solidariteit met de Palestijnen wereldwijd toe – van de havenarbeiders in Italië die wapentransporten naar Israël blokkeren, tot 5000 ondertekenaars van de Filmworkers Pledge die weigeren samen te werken met medeplichtige Israëlische instellingen, van de Global Sumud Flotilla die hulp probeerde te leveren aan Gaza tot het grootste benefietconcert voor Palestina in de Wembley Arena in het Verenigd Koninkrijk, tot consumentenboycots in supermarkten en eisen aan de UEFA, FIFA en Eurovisie, met al deze protesten in de straten van elke grote stad ter wereld, en al deze beroemdheden, schrijvers en muzikanten die zich aansluiten bij de oproep voor een vrij Palestina – misschien zullen we terugkijken op deze tijd als het omslagpunt.

Voor het eerst sinds 1948, het jaar waarin de Nakba begon en honderdduizenden Palestijnen voor het eerst het slachtoffer werden van etnische zuivering, is het begrijpen van de Palestijnse ervaring niet langer abstract; het wordt gevoeld.

Honderden miljoenen mensen, zo niet miljarden, hebben gehuild bij het zien van beelden van kinderen, moeders en vaders die het onvoorstelbare moeten doorstaan, terwijl we samen een andere wereld eisen.

Het komende decennium, de komende jaren, bieden de kans om de kracht van cultuur de wereld van de politieke macht binnen te laten treden en deze te veranderen.

Elke bevrijdingsstrijd uit het verleden heeft dit soms frustrerende, niet-lineaire pad naar gerechtigheid bewandeld, bezoedeld, gevangengezet en denigrerend, maar aan het einde van de lange tocht ligt vrijheid en een enorme trots dat men risico's heeft genomen om er deel van uit te maken.

Zoals Nelson Mandela zei: het lijkt altijd onmogelijk totdat het gedaan wordt.