Stoltenbergs memoires onthullen Erdogans sleutelrol en interne NAVO-crises
Stoltenberg, die Erdogan omschrijft als een "oude bekende", "toegewijd en deskundig", onthult dat de Turkse president een centrale en vaak uitdagende figuur was tijdens zijn leiderschap
Jens Stoltenberg, de voormalige secretaris-generaal van de NAVO, heeft in zijn nieuwe memoires "On My Watch: Leading NATO in a Time of War" een zeldzaam inzicht gegeven in zijn tienjarige ambtstermijn. De Noorse politicus besteedt uitgebreid aandacht aan zijn complexe maar directe relatie met de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. De memoires benadrukken de cruciale strategische rol van Turkije en Erdogans beslissende invloed op alliantie kwesties, van het neerhalen van een Russisch gevechtsvliegtuig tot de recente uitbreiding van de NAVO.
Stoltenberg, die Erdogan omschrijft als een "oude bekende", "toegewijd en deskundig", onthult dat de Turkse president een centrale en vaak uitdagende figuur was tijdens zijn leiderschap.
Diepe verdeeldheid na neerhalen Russisch jacht
De eerste grote test kwam in november 2015, toen Turkse F-16's een Russisch Su-24-gevechtsvliegtuig neerhaalden dat het Turkse luchtruim nabij de Syrische grens had geschonden. Hoewel Stoltenberg publiekelijk de NAVO-solidariteit met Ankara uitsprak, onthult hij dat er achter de schermen "diepe onenigheid" heerste.
"Oost-Europese landen steunden Turkije," schrijft hij, en eisten meer luchtverdediging en Patriot-raketten. "Frankrijk en Italië waren echter tegen het expliciet steunen van Turkije." Duitsland nam een middenweg en pleitte voor een meer genuanceerde reactie, met het argument dat een schending van 17 seconden het neerhalen niet volledig rechtvaardigde.
Confrontatie over YPG en terrorisme
Een andere grote crisis was de Turkse operatie 'Peace Spring' in Noord-Syrië in 2019, gericht tegen de Koerdische YPG-militie. Stoltenberg citeert Erdogan, die "kristalhelder" was in zijn standpunt: "De YPG zijn terroristen. (...) Je kunt niet de ene terroristische organisatie gebruiken om een andere [ISIS] te bestrijden."
Stoltenberg erkent de Turkse positie: "Ik kon de juistheid van zijn cijfers niet controleren, maar het was een feit dat geen enkel ander NAVO-lid aan meer terreurdaden was blootgesteld dan Turkije."
De voormalige NAVO-baas geeft ook toe dat Erdogan een punt had toen hij de rechtsgrond van de westerse aanwezigheid in Syrië ter discussie stelde. Erdoğan vroeg waarom de VS, het VK en andere NAVO-landen wel in Syrië mochten opereren zonder duidelijke VN-resolutie, terwijl de Turkse operatie werd bekritiseerd. "Opnieuw had Erdogan een punt," schrijft Stoltenberg.
Maïskolven, kastanjes en de Taliban
De memoires werpen ook licht op de verrassend informele persoonlijke band tussen de twee leiders. Stoltenberg beschrijft een gespannen bijeenkomst over Syrië die plotseling werd onderbroken toen Erdogan vroeg of hij van maïs hield. "Even later brachten ze een enorme schaal met gouden maïskolven, die we met onze blote handen vastpakten. (...) Er kwamen ook heerlijke gepofte kastanjes."
"De protocolafdeling haat dit," zou Erdogan hebben gezegd, gevolgd door een grap: "Kent u het verschil tussen de Taliban en de protocol afdeling? Met de Taliban kan onderhandeld worden."
Een soortgelijke directheid kwam naar voren tijdens de zware onderhandelingen over de toetreding van Zweden en Finland. Toen Stoltenberg in een poging de sfeer te verlichten koffie, cake of broodjes aanbood, antwoordde Erdogan met een scheve glimlach: "Zo goedkoop ben ik niet."
De sleutel tot NAVO-uitbreiding
Meer recent speelde Erdogan de beslissende rol in de toetreding van Finland en Zweden. Stoltenberg schrijft: "Het was president Erdogan die de sleutel in handen had." De onderhandelingen liepen volledig vast na een koranverbranding in Stockholm in januari 2023. Erdoğan maakte duidelijk dat een land dat "dergelijke godslastering tolereert" niet op Turkse steun hoefde te rekenen, waardoor alle gesprekken werden opgeschort.
Uiteindelijk werd na intense onderhandelingen, waarbij Stoltenberg naar eigen zeggen zijn Turkse ambtgenoot Mevlüt Cavusoglu toeblafte "Mevlüt, je moet je mond houden!", een akkoord bereikt.
Reactie op de couppoging
Tot slot gaat Stoltenberg in op de mislukte staatsgreep in Turkije in 2016. Hij benadrukt dat hij die nacht onmiddellijk zijn steun uitsprak voor de "legitieme en gekozen regering". Hij merkt echter ook de "diepe teleurstelling" op van de Turken over de reacties uit het Westen, die zij als "te timide en te laat" beschouwden. De memoires maken duidelijk dat Turkije, vanwege zijn strategisch belang, een centraal en complex aandachtspunt was tijdens Stoltenbergs leiderschap.