Vanaf deze week ontvangen alle 17-jarigen in Nederland samen met hun dienstplichtbrief een QR-code die verwijst naar een online Defensie-enquête. Het gaat om zo’n 200.000 jongeren die dit jaar 17 worden. De vragenlijst is vrijwillig in te vullen en heeft geen consequenties, benadrukt staatssecretaris van Defensie Gijs Tuinman (BBB).

Doel van de enquête

Met de enquête wil Defensie beter inzicht krijgen in de interesses, werkmotivatie en fitheid van jongeren, en hen informeren over de verschillende mogelijkheden binnen de krijgsmacht. Daarbij wordt gevraagd hoe jongeren hun vrije tijd besteden, wat zij belangrijk vinden in werk en welk krijgsmachtdeel hen het meest aanspreekt. Jongeren die hun contactgegevens achterlaten, kunnen worden benaderd voor een gesprek over functies of opleidingen die aansluiten bij hun profiel.

De enquête maakt deel uit van het zogenoemde Dienmodel, waarmee Defensie meer instroom wil realiseren. Naast voltijdse functies biedt Defensie ook trajecten als het Dienjaar, Defensity College, de Nationale Weerbaarheidstraining en militaire minoren of keuzedelen in het mbo en hbo. Ook studiedeals en stages behoren tot de mogelijkheden.

Groeiambities

De Nederlandse krijgsmacht telt nu zo’n 44.000 beroepsmilitairen, 27.000 burgerpersoneelsleden en 8500 reservisten. In 2030 moet dat aantal zijn gegroeid naar 100.000 medewerkers, en bij een crisissituatie zelfs richting 200.000. Volgens Tuinman is de animo om te dienen de laatste tijd toegenomen en is de uitstroom gedaald. Daarmee vertrouwt hij er voorlopig op dat het vrijwillige model voldoende personeel kan opleveren.

Toch benadrukt de staatssecretaris dat Nederland voorbereid moet zijn op verschillende scenario’s. Als de aanwas stokt of de internationale veiligheidssituatie verslechtert, moet de krijgsmacht sneller kunnen groeien.

Escalatieladder en wetswijzigingen

De enquête is volgens Tuinman een eerste stap op een zogenaamde escalatieladder. Momenteel is deelname vrijwillig, maar de staatssecretaris wil de wet aanpassen zodat in de toekomst ook een verplichte variant mogelijk wordt. Uiteindelijk zouden jongeren van 17 tot 27 jaar dan verplicht de enquête moeten invullen, mogelijk aangevuld met een selectie, medische keuring en gesprek. De laatste stap op de ladder zou de herinvoering van de opkomstplicht zijn, die sinds 1997 is opgeschort.

Voor deze uitbreiding werkt Defensie aan een nieuwe Wet op de Defensiegereedheid en aanpassing van de Kaderwet Dienstplicht. Daarmee zou het ministerie juridisch de basis krijgen om de enquête onder een bredere groep jongeren uit te rollen en desnoods verplicht te stellen. Het wetgevingstraject duurt naar verwachting 12 tot 18 maanden.

Kritiek en kanttekeningen

Niet iedereen is overtuigd van de waarde van de vragenlijst. Defensiespecialist Peter Wijninga (HCSS) noemt de enquête een nuttige eerste stap, maar betwijfelt of de ambities zonder herinvoering van de opkomstplicht haalbaar zijn. Ook vakbond ACOM waarschuwt dat enquêtes en reservisten op zichzelf onvoldoende zijn om een goed geëquipeerd beroepsleger op te bouwen.

Volgens Tuinman blijft dienen in de krijgsmacht voorlopig een vrijwillige keuze. “Als mensen er bewust en vrijwillig voor kiezen om te dienen, leidt dat tot een moreel sterkere krijgsmacht,” schrijft hij in zijn Kamerbrief. Maar hij sluit niet uit dat bij verslechterende omstandigheden alsnog zwaardere maatregelen volgen.