Kamermeerderheid voor kweken embryo's komt dichterbij; CDA speelt sleutelrol

Een historische wijziging van de Embryowet lijkt aanstaande. In de Tweede Kamer tekent zich voorzichtig een meerderheid af voor het toestaan van het speciaal kweken van menselijke embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek. Tijdens het debat op woensdagavond bleek dat de initiatiefwet van D66 en VVD kan rekenen op brede steun, waarbij de definitieve doorslag lijkt af te hangen van het CDA en JA21.

Sinds 2002 geldt in Nederland een strikt verbod op het tot stand brengen van embryo's puur voor onderzoek; momenteel mogen wetenschappers alleen gebruikmaken van zogeheten 'restembryo's' die overblijven na ivf-behandelingen. Volgens initiatiefnemers Jan Paternotte (D66) en Harry Bevers (VVD) is dit niet langer toereikend. Restembryo's zijn vaak al drie tot vijf dagen oud, terwijl wetenschappers juist inzicht nodig hebben in de allereerste cruciale uren na de bevruchting.

Medische noodzaak en ivf-succes

Het doel van de wetswijziging is onder meer het verbeteren van ivf-behandelingen. Momenteel slaagt slechts één op de vier ivf-pogingen. Door meer onderzoek mogelijk te maken, hopen de indieners de slagingskans te vergroten en erfelijke ziektes eerder op te sporen. Ook zouden transplantatietechnieken verbeterd kunnen worden.

Paternotte en Bevers benadrukken dat de wetenschap al jaren vraagt om deze verruiming en dat zij "overspoeld" zijn met steunbetuigingen van wensouders. De bestaande grens waarbij embryo's niet ouder mogen worden dan veertien dagen, blijft ook in het nieuwe voorstel gehandhaafd.

Sleutelrol voor het CDA

Hoewel progressieve partijen (GL-PvdA, SP, PvdD, Volt) het voorstel steunen, komen de voorstanders op papier net één zetel tekort voor een meerderheid. De blik is daarom gericht op het CDA en JA21, waar de kwestie als een 'vrije kwestie' wordt behandeld en Kamerleden naar eigen inzicht mogen stemmen.

Het CDA lijkt de deur voorzichtig op een kier te zetten, mits er aan strikte voorwaarden wordt voldaan. CDA-Kamerlid Harmen Krul stelde tijdens het debat dat zijn partij het onderwerp niet zwart-wit ziet. Hij zoekt een middenweg tussen het beschermen van pril leven en het wegnemen van medisch lijden, waaronder ongewenste kinderloosheid.

Wel eist het CDA een "extra slot op de deur". Krul heeft een amendement ingediend dat pleit voor aanzienlijk zwaardere straffen – tot twee jaar cel – voor wetenschappers die de regels overtreden. Dit moet voorkomen dat grenzen verschuiven richting maatschappelijk controversiële technieken, zoals het aanpassen van DNA (kiembaanmodificatie). "Met dit voorstel gaan we niet de Rubicon over," aldus Krul, die benadrukt dat kweek alleen mag als er écht geen alternatieven zijn.

Felle weerstand en 'hellend vlak'

Aan de andere kant van het spectrum is de weerstand groot. De christelijke partijen SGP en ChristenUnie zijn faliekant tegen. Zij beschouwen het embryo vanaf het prilste begin als beschermwaardig leven. "Als dit doorgaat creëren we twee soorten leven: leven dat beschermd wordt en leven dat dient als onderzoeksmateriaal," stelde SGP-Kamerlid Diederik van Dijk.

Ook bij rechtse partijen als de PVV en Forum voor Democratie leven zorgen. Zij vrezen een 'glijdende schaal' die uiteindelijk kan leiden tot 'designerbaby's'. SGP-voorman Chris Stoffer waarschuwde dat deze wet de verhoudingen op scherp zet: "Als VVD en JA21 aan medisch-ethische kwesties gaan sleutelen, heb je aan ons een hele kwaaie." Dit kan gevolgen hebben voor de samenwerking in een eventueel nieuw kabinet of gedoogsteun in de Eerste Kamer.

Besluitvorming

De politieke verhoudingen zijn sinds de verkiezingen veranderd; tegenstander NSC is uit de Kamer verdwenen, wat de kansen voor de initiatiefwet vergroot. Volgende week dinsdag stemt de Kamer eerst over de ingediende amendementen, waaronder de strafmaatverhoging van het CDA. De definitieve stemming over de wet volgt naar verwachting op 16 december. De fractie van het CDA en de leden van JA21 zullen hun definitieve stem laten afhangen van welke wijzigingen worden aangenomen.