De spanning tussen de Europese Unie en de Belgische regering bereikt een kookpunt in de aanloop naar de cruciale EU-top op 19 december. Inzet is de zogeheten "herstellening" van 140 miljard euro aan Oekraïne, gefinancierd met bevroren Russische activa bij het in Brussel gevestigde Euroclear.

Terwijl Europese defensieministers en de Europese Commissie aandringen op haast, vrezen premier Bart De Wever en minister van Buitenlandse Zaken Maxime Prévot voor de financiële ondergang van België als er geen waterdichte garanties komen.

De tijd dringt voor Kiev. Volgens Europese defensiechefs dreigt Oekraïne tegen de lente zonder munitie te vallen. Kaja Kallas, de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken van de EU, noemt het gebruik van de bevroren tegoeden de "meest realistische optie" om Oekraïne financieel en militair overeind te houden tot 2027. Ze stelt dat dit ook een krachtig signaal naar Washington en Moskou stuurt.

De druk op België om de naar schatting 185 miljard euro aan Russische tegoeden bij Euroclear vrij te geven, wordt dan ook met de dag groter. Defensieministers uit onder meer Zweden, Nederland en Duitsland – met steun van bondskanselier Friedrich Merz – benadrukken dat Oekraïne de "financiële spierkracht" nodig heeft en dat Rusland moet zien dat het de Europese steun niet kan uitputten.

Belgisch verzet: "Fundamenteel fout"

Ondanks de internationale druk trapt de Belgische regering hard op de rem. Premier Bart De Wever noemde het plan van de Europese Commissie in een brief aan Ursula von der Leyen "fundamenteel fout". De bezorgdheid in de Wetstraat is niet politiek, maar juridisch en financieel van aard.

Minister Maxime Prévot waarschuwt dat België met een "Zwaard van Damocles" boven het hoofd leeft. Als de EU de activa gebruikt en Rusland later via de rechtbank met succes het geld terugeist, komt de rekening volledig bij België te liggen. "We hebben het over bijna 200 miljard euro. Dat is het equivalent van onze volledige jaarlijkse federale begroting," aldus Prévot. "Het verdict is simpel: dat betekent het bankroet van België."

Ook Euroclear zelf dreigt met juridische stappen tegen de EU en waarschuwt, samen met de Nationale Bank van België, voor risico's voor de financiële stabiliteit en de geloofwaardigheid van de euro als reservevaluta.

ECB weigert garant te staan

De Belgische zorgen werden deze week versterkt door nieuws vanuit Frankfurt. Volgens de Financial Times weigert de Europese Centrale Bank (ECB) om als financiële achtervang ('lender of last resort') te dienen voor Euroclear. De ECB oordeelt dat het verstrekken van garanties voor de lening neerkomt op "monetaire financiering", wat in strijd is met de EU-verdragen en het mandaat van de bank. Dit slaat een gat in de plannen van de Commissie om de risico's af te dekken.

Juridische achterpoortjes en Artikel 122

Om de Belgische vrees weg te nemen, werkt de Europese Commissie nu aan een juridische noodoplossing. De grootste angst van België is dat een pro-Russische lidstaat (zoals Hongarije) in de toekomst zijn veto stelt tegen de verlenging van de sancties, waardoor de tegoeden moeten worden vrijgegeven terwijl het geld al aan Oekraïne is uitgeleend.

De Commissie stelt daarom voor om gebruik te maken van Artikel 122 van het EU-verdrag. Hiermee zou de beslissing om sancties te verlengen niet langer unanimiteit vereisen, maar slechts een gekwalificeerde meerderheid. Dit zou de macht van een enkel land om de sancties te blokkeren – en België zo op te zadelen met een miljardenschuld – neutraliseren.

Race tegen de klok

Of deze "juridische gymnastiek" voldoende is om De Wever te overtuigen, blijft onzeker. De premier eist garanties die de risico's spreiden over alle lidstaten, en die ook standhouden als de sancties ooit wegvallen.

De klok tikt genadeloos verder. Met berichten over nieuwe gesprekken tussen Amerikaanse gezanten en Moskou, en de vrees dat Oekraïne in een zwakke onderhandelingspositie wordt gedwongen, moet er tegen de top van 18 en 19 december een knoop worden doorgehakt. Als er geen akkoord komt, dreigt de rekening voor de oorlog volledig naar de Europese belastingbetaler te verschuiven, terwijl de Russische miljarden in Brussel onaangeroerd blijven.