De humanitaire en militaire crisis in Soedan heeft een nieuw dieptepunt bereikt na de val van de stad El Fasher, in de regio Darfur. Terwijl de paramilitaire Rapid Support Forces (RSF) de stad hebben ingenomen, komen er gruwelijke berichten naar buiten over massamoorden, executies en verkrachtingen. De aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) waarschuwt dat deze wreedheden mogelijk oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid vormen. Tegelijkertijd hebben de Verenigde Naties, via de internationale waakhond voor voedselzekerheid (IPC), officieel de hongersnood uitgeroepen in El Fasher en de stad Kadugli.
Na een belegering van meer dan vijfhonderd dagen trok het Soedanese regeringsleger (SAF) zich maandag terug uit El Fasher. Hiermee is nagenoeg de gehele regio Darfur in handen van de RSF.
'Catastrofale' situatie en mogelijke oorlogsmisdaden
De verhalen van inwoners die de stad zijn ontvlucht, zijn gruwelijk. Volgens milities die gelieerd zijn aan het regeringsleger heeft de RSF bij de inname meer dan tweeduizend burgers gedood, hoewel dit aantal niet onafhankelijk is geverifieerd. De VN-vluchtelingenorganisatie (UNHCR) meldt dat vluchtelingen in de rug werden geschoten en spreekt over executies van mensen met een handicap.
Directeur Tedros Adhanom Ghebreyesus van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) sprak zijn afschuw uit over de vermeende moord op 460 patiënten en hun begeleiders in het Saudi Maternity Hospital in El Fasher, nadat RSF-strijders het personeel zouden hebben ontvoerd. De WHO telt sinds april 2023 al 185 aanvallen op de gezondheidszorg in Soedan.
Vanuit Den Haag heeft de aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) maandag gewaarschuwd dat deze daden, indien bewezen, "volgens het Statuut van Rome oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid kunnen vormen." Het ICC, dat bevoegd is om over het conflict in Darfur te oordelen, onderzoekt de gruweldaden en verzamelt bewijsmateriaal.
De aanklager stelt dat de misdaden deel uitmaken van een "breder patroon van geweld dat de gehele regio Darfur teistert sinds april 2023". Lokale en internationale hulporganisaties, evenals de VS, waarschuwen voor etnische zuivering. De RSF, die voortkomt uit de Janjaweed-militie, bestaat voornamelijk uit Arabische strijders die het gemunt lijken te hebben op bevolkingsgroepen van Afrikaanse afkomst. De Amerikaanse Yale Universiteit zegt op satellietbeelden "stapels menselijke lichamen" te zien nabij RSF-voertuigen.
Vorige maand werd het Soedanese militiekopstuk Ali Muhammad Ali Abd-Al-Rahman (Ali Kushayb) door het ICC schuldig bevonden aan oorlogsmisdaden in Darfur in 2003-2004. De aanklager noemt die veroordeling "een waarschuwing voor alle partijen in het conflict".
Hongersnood en instortende hulpverlening
Naast het directe geweld heerst er een catastrofale hongersnood. Het IPC heeft maandag officieel de status van hongersnood (de ergste vorm van voedselcrisis) uitgeroepen in El Fasher en Kadugli. Dit betekent dat minstens een vijfde van de huishoudens kampt met extreme voedseltekorten en dat dagelijks mensen sterven aan acute ondervoeding. In heel Soedan kampten in september al 21 miljoen mensen (45 procent van de bevolking) met voedselonzekerheid.
De situatie voor burgers is nijpend. "Burgers zaten als ratten in de val," aldus Soedan-deskundige Suliman Baldo. Meer dan 65.000 mensen zijn de stad ontvlucht, waarvan 25.000 in de afgelopen twee dagen. Zij lopen "dagen in de brandende zon, zonder eten en drinken," terwijl de RSF de toegangswegen voor hulpgoederen blokkeert.
Ook hulpverleners zijn hun leven niet zeker. Dinsdag werden vijf vrijwilligers van de Rode Halve Maan gedood in de stad Bara, terwijl ze voedselhulp gaven. Ze waren duidelijk herkenbaar als hulpverleners. De Soedanese journalist Muammar, die bekendstond als 'de stem van El Fasher', werd bij een vluchtpoging gevangengenomen door de RSF.
Een strategisch keerpunt
Het conflict tussen het regeringsleger (SAF) en de RSF woedt sinds april 2023 en heeft al geleid tot tienduizenden doden en bijna dertien miljoen ontheemden.
Volgens Baldo is de val van El Fasher "een keerpunt in de oorlog". De RSF wil controle over Darfur, niet alleen vanwege de goudvoorraden, maar ook voor de strategische toegang tot de grenzen met Tsjaad (voor wapens) en Libië en Egypte (voor handel). "Ik denk dat de strijd alleen maar intensiever gaat worden," aldus Baldo.
Hij merkt op dat er weinig serieuze diplomatieke pogingen zijn om de oorlog te stoppen, mede doordat buitenlandse mogendheden belang hebben bij de strijd. "Zo zijn de Verenigde Arabische Emiraten de belangrijkste partner van de RSF. Ze leveren strijders en wapens, en krijgen daar onder andere goud voor terug."
