De discussie over wat er moet gebeuren met de ruim honderd miljarden euro’s aan bevroren Russische activa in Europa escaleert opnieuw en heeft directe gevolgen voor de Belgische begroting. Een nieuw plan dat in Europese kringen circuleert — gesteund door onder meer bondskanselier Friedrich Merz — ziet voor zich dat delen van de bevroren middelen worden ingezet als renteloze lening aan Oekraïne. Voor België dreigt daardoor een gat van ongeveer 1,3 miljard euro per jaar in de geplande belastinginkomsten die het kabinet had gerekend voor de financiering van hogere defensie-uitgaven.

Hoe groot is de pot en waar staat die?

Het grootste deel van de geblokkeerde tegoeden ligt bij effectenhuis Euroclear in Brussel. Over de precieze omvang circuleren verschillende schattingen: in sommige overzichten wordt gesproken van ruwweg 170–200 miljard euro aan geblokkeerde middelen, in andere publicaties van ongeveer 194 miljard euro. Euroclear meldt dat het vermogen voorzichtig belegd is en dat dat vorig jaar en dit jaar al honderden miljoenen — tot miljarden — aan rente en opbrengsten heeft opgeleverd.

Euroclear realiseerde dit jaar in de eerste jaarhelft volgens eigen cijfers circa 2,7 miljard euro aan rente op die gelden; voor het hele jaar wordt een opbrengst uit die middelen van rond de 5,4 miljard euro genoemd. Omdat Euroclear in België onderworpen is aan vennootschapsbelasting (25%), levert de winst op die beleggingen de Belgische schatkist zo’n 1,3 miljard euro per jaar op — geld dat de federale regering had ingepland om het defensiebudget richting 2 procent van het bbp op te trekken.

Wat stelt de Europese Commissie en wat wil Merz?

Op 10 september kondigde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aan dat de Commissie een “nieuwe oplossing” zoekt om Oekraïne structureel te steunen zonder de juridische en geopolitieke problemen van een rechtstreekse inbeslagname te veroorzaken. Het plan waarover nu intern wordt gesproken zou de cashposities bij Euroclear wegnemen en deze middelen als lening aan Oekraïne beschikbaar stellen — maar op een juridische constructie die Rusland een post-oorlogclaim op nieuwe “euro-obligaties” zou geven. Pas nadat Rusland officieel herstelbetalingen aan Oekraïne zou doen, zouden die verplichtingen worden geëffend.

Duitse bondskanselier Friedrich Merz ging verder: in een opiniestuk pleit hij voor een renteloze lening van grofweg 140 miljard euro, bedoeld om Oekraïne meerdere jaren van militaire middelen te voorzien. Merz wil dat lidstaten in eerste instantie garant staan en dat het instrument later — vanaf 2028 volgens zijn voorstel — deels gedekt wordt door de Europese meerjarenbegroting. Hij wil het onderwerp bespreken tijdens informele EU-bijeenkomsten op 1 oktober in Kopenhagen en hoopt op een mandaat tijdens de EU-top op 23–24 oktober.

België reageert voorzichtig — De Wever zegt ‘das wird niemals gebeuren’

In België roept het voorstel felle reacties op. Premier Bart De Wever wees het plan openlijk van de hand: “Poetin zijn geld nemen en de risico’s bij ons laten. Dat gaat niet gebeuren… Das wird niemals passieren,” aldus De Wever in New York. Zijn belangrijkste argumenten: het aantasten van soevereine reserves en het vertrouwen in de euro als wereldmunt, plus enorme juridische risico’s en mogelijke arbitrageclaims tegen landen die meewerken.

België waarschuwt bovendien dat het land extra risico’s loopt zolang Euroclear in Brussel is gevestigd. Minister van Begroting Vincent Van Peteghem liet al blijken sceptisch te zijn over de vage voorstellen van de Commissie. De Nationale Bank en de Europese Centrale Bank hebben eveneens bedenkingen geuit over directe inbeslagnames van centrale-banktegoeden.

Financiële en politieke risico’s

Critici vrezen dat het optuigen van complexe juridische constructies niet alle risico’s dekt. Euroclear zelf waarschuwt dat rechtszekerheid en de bescherming van eigendomsrechten essentieel blijven voor het vertrouwen in internationale financiële markten — en dat eventuele bijkomende risico’s voor het bedrijf adequaat moeten worden afgedekt.

Aan de andere kant staat de dringende behoefte van Oekraïne: het IMF en Westerse leiders spreken over tientallen miljarden extra steun om overheidsdiensten en defensie draaiende te houden zolang de oorlog voortduurt. In die context zien voorstanders in de geblokkeerde middelen een beschikbaar reservoir dat aanzienlijk meer gewicht kan geven aan Europese steun.

Tegelijk waarschuwde Rusland — via voormalige president Medvedev en andere functionarissen — al met tegenmaatregelen tegen landen die hun tegoeden “afpakken”. Dat maakt de geopolitieke kosten van iedere beslissing hoog.

Wat staat er te gebeuren?

De komende weken zijn cruciaal. Europese leiders praten het voorstel op korte termijn in Kopenhagen en op de top in Brussel. Belangrijke knelpunten blijven:

• de exacte omvang van de middelen die vrijgemaakt zouden worden (140 miljard of minder);

• de vraag of lidstaten bereid zijn de juridische en financiële risico’s te mutualiseren;

• hoe de inkomsten die België nu uit Euroclear behaalt (ongeveer 1,3 miljard euro aan belastingen per jaar) gecompenseerd kunnen worden als die cash geraadpleegd wordt;

• en of een politieke consensus ontstaat — unaniem of met een gekwalificeerde meerderheid — om het instrument juridisch dicht te timmeren.

Voor België betekent het vooruitzicht dat het kabinet mogelijk op zoek moet naar alternatieve financieringsbronnen om geplande defensiemaatregelen rond te krijgen, mocht het vertrouwen op die Euroclear-belastinginkomsten wegvallen. Voorlopig blijft veel onduidelijkheid bestaan: zowel juridisch ingewikkelde constructies als politieke spelletjes tussen hoofdsteden zullen beslissen of en in welke mate het bevroren Russische geld wél of niet vrijkomt voor Oekraïne.