Voor uitgaven zoals kinderopvang, huur en medische zorg ontvangen ongeveer zes miljoen Nederlandse huishoudens maandelijks een of meer subsidies. Nu de verkiezingen eraan komen zijn partijen bezig met het pleiten voor het heropenen van deze discussie.
Daarnaast dringen kleinere partijen aan op ingrijpende veranderingen, zoals een basisinkomen. De PVV besteedt er weinig aandacht aan, terwijl het CDA kiest voor minder radicale hervormingen.
De technische complexiteit van het systeem, waardoor veel mensen zich verkeerd aanmelden, en het feit dat de uitkeringen dalen naarmate het inkomen stijgt, wat de financiële motivatie om harder te werken vaak vermindert, zijn twee belangrijke knelpunten die door wetenschappers en politici worden genoemd.
Het marginale percentage dat voor sommige salarissen wordt ingehouden, is zo laag dat de meerderheid van de mensen minstens de helft van elke extra ontvangen euro overhoudt, terwijl een minderheid minder dan een vijfde overhoudt.
Alternatieve verdeling
Een hoger nettoloon vergroot het arbeidsaanbod echter slechts licht, zo blijkt uit onderzoek.
Het Institute for Public Economics (IPE) heeft een tastbaar alternatief gecreëerd. Een vaste basisuitkering van € 315 per maand, plus € 110 voor volwassenen en € 250 voor kinderen, plus € 320 extra voor alleenstaande ouders, zou de huidige uitkeringen moeten vervangen.
Omdat de uitkeringen alleen niet voldoende zijn om de kosten te dekken, behoudt dit model de sociale bijstand en gaat het uit van vrijwel gratis kinderopvang. Om het inkomensbeleid te blijven sturen en ingewikkelde wetten zoals de algemene belastingkorting te stroomlijnen, steunt het IPE tegelijkertijd de invoering van extra belastingschijven.
Om de afhankelijkheid van uitkeringen te verminderen, pleiten voorstanders van het afschaffen of stroomlijnen van uitkeringen, zoals econoom Huub Brouwer, voor een hoger minimumloon en een hogere sociale bijstand. Zij zien voordelen in minder fouten en meer voorspelbaarheid.
Uitkeringen zelfstandig uitbetaald
Het loskoppelen van uitkeringen van inkomen vereenvoudigt het systeem, maar als er geen vermogensaftrek wordt ingevoerd, zouden rijke en arme huishoudens dezelfde basisuitkering ontvangen. Dit vormt een uitdaging voor eenvoud en eerlijkheid.
Volgens recente statistieken moet ongeveer 23% van de uitkeringsgerechtigden onder het huidige stelsel geld terugbetalen. Dit komt neer op meer dan € 500 voor bijna 500.000 mensen.
Bovendien wijst ongeveer 10% van de mensen die recht hebben op huisvesting of zorgtoeslag dit af omdat ze bang zijn deze terug te krijgen. Door de versnippering van de lokale bijstand – een gemiddelde gemeente hanteert ongeveer vijftien verschillende regelingen – blijven sommige mensen buiten de boot vallen.
Hoewel er politieke wil is om het stelsel te verbeteren, duurt het lang. "We hebben hier al twaalf jaar mee geworsteld", zegt Jasper van Dijk, onderzoeker bij IPE. Omdat het gevolgen heeft voor de arbeidsincentives, de inkomensverdeling en de bescherming van kansarme mensen, is hervorming nog steeds een moeilijk en langdurig proces.
