Toen in oktober 2023 de oorlog van Israël tegen Gaza uitbrak, raakten meer dan twee miljoen inwoners vrijwel volledig geïsoleerd. Omdat de telefoonlijnen waren verbroken en het internet herhaaldelijk door Israëlische troepen werd afgesloten, moesten de Palestijnen zich een weg banen door een landschap van gevaar en ontheemding, waarbij ze afhankelijk waren van de zwakste banden met de buitenwereld.

In dit dodelijke vacuüm herwon een ouder medium zijn plaats: de radio. Ooit afgedaan als een relikwie uit het midden van de 20e eeuw, is het nu de laatste onfeilbare communicatielijn van Gaza geworden, die nieuws brengt, mensen met elkaar verbindt en hen het gevoel geeft dat ze nog steeds deel uitmaken van de wereld, allemaal via kleine, op batterijen werkende apparaten die in de palm van de hand passen.

In al-Mawasi, Khan Younis, aan de kust van Gaza, waar versleten tenten zich uitstrekken onder het gewicht van ontheemding, zoemt een kleine radio zachtjes te midden van de chaos.

Een gehavende zender worstelt tegen het oorlogsgeweld. Soms hapert het geluid, begraven onder ruis; soms breekt een bekend lied door, of het voorlezen van namen van de doden, elke avond voorgelezen als een litanie, die de stilte vult met verdriet en herinneringen.

Aan het roer van Gaza's laatste reddingslijn staat Rafat Al-Qudrah, directeur van Voice of Palestine en een ervaren omroepmedewerker.

Hij herinnert zich hoe de programmering van het station na 7 oktober 2023 van de ene op de andere dag veranderde: “Vóór de oorlog bracht Voice of Palestine het nieuws uit de Palestijnse straten”, zegt hij.

“We hebben niet langer de luxe om entertainmentprogramma's te produceren. Onze taak is nu om de situatie voortdurend in de gaten te houden, mensen te ondersteunen en moeilijke menselijke verhalen te brengen.”

Hij vertelt TRT World: “Elke minuut op de radio is een enorme verantwoordelijkheid geworden: de oorlog documenteren, de waarheid overbrengen en de stem van de Palestijnen zijn voor de wereld.”

De radiostations die zich vastklampen aan hun voortbestaan

De weinige overgebleven radiostations in Gaza, Voice of Palestine, Radio Basma en BBC's Emergency Service ‘Gaza Daily’, zenden uit op korte en middengolf frequenties, die alleen met zakradio's te ontvangen zijn.

Deze golven zijn niet afhankelijk van internet en brengen essentiële informatie.

Via deze zenders komen Palestijnen in Gaza te weten waar de luchtaanvallen zich concentreren, wanneer er beperkte hulpkonvooien aankomen, of er een staakt-het-vuren wordt verwacht en soms ook gewoon of ze een liedje kunnen horen om hun angst te verzachten.

De meeste inwoners van Gaza luisteren naar Voice of Palestine, dat nationale boodschappen en herinneringen aan de slachtoffers uitzendt om de nationale identiteit levend te houden, of naar Radio Basma, dat naast traditionele Palestijnse liedjes ook religieuze en humanitaire programma's uitzendt, met als doel de Palestijnen dichter bij elkaar te brengen.

De BBC Emergency Service, die in november 2023 werd gelanceerd als Gaza Daily, biedt het laatste nieuws, veiligheidsinstructies en informatie over de distributie van hulpgoederen vanuit Caïro en Londen, met dagelijkse uitzendingen om 05:00 GMT en 15:00 GMT.

De journalisten die onder voortdurende dreiging van gerichte Israëlische luchtaanvallen blijven werken, beseffen dat hun stem het verschil kan betekenen tussen leven en dood of isolatie en hereniging.

Iyad Abu Shawish, een omroeper voor Basma Radio, vertelt TRT World: "Elke dag komen we naar de studio zonder te weten of we er levend uit zullen komen. Maar we geloven dat mensen onze stem nodig hebben. We lezen de namen van de martelaren voor, maken bekend waar brood en water worden uitgedeeld en spelen soms een liedje om hen een moment van hoop te geven."

Al Qudrah zegt dat hij en zijn collega's ondanks het voortdurende persoonlijke gevaar blijven werken vanuit geïmproviseerde studio's in de woonkamers van nog overeind staande huizen of in tenten.

Hun vorige hoofdkwartier is herhaaldelijk door Israël aangevallen en een deel van hun apparatuur is door luchtaanvallen vernietigd. Toch zetten ze door.

“We hebben geprobeerd ons aan te passen”, zegt hij. “We gebruiken oude reserveonderdelen, lenen apparatuur van andere instellingen en zenden zelfs uit vanaf alternatieve locaties, zoals huizen of tijdelijke faciliteiten. Uitzenden in tijden van oorlog vereist creativiteit en vastberadenheid.”

Wanneer elektriciteitskabels worden vernield tijdens luchtaanvallen, is de apparatuur kwetsbaar. Technici redden oude onderdelen, beschermen antennes met plastic zeilen en gebruiken autobatterijen wanneer de brandstof voor de generator opraakt.

Nabil Sanouno, technicus bij Radio Palestine, zegt: “Elke uitzending is een daad van verzet. Als de antenne omvalt, klimmen we omhoog om hem te repareren, zelfs als dat betekent dat we ons leven riskeren.”

Historische golven

Radio volgt al lang de contouren van de Palestijnse geschiedenis, waarbij de ether getuigt van strijd en veerkracht.

Tijdens het Britse mandaat in de jaren 1930 opereerde de Palestine Broadcasting Service (PBS) onder koloniaal toezicht en werden haar programma's streng gecensureerd.

Na de Nakba van 1948 werd PBS ontmanteld en moesten de Palestijnen vier decennia wachten voordat ze weer een eigen omroep konden oprichten.

In 1994, na de Oslo-akkoorden, werd de Palestinian Broadcasting Corporation (PBC) opgericht. Deze omroep, bekend als de Stem van Palestina, werd tijdens de Tweede Intifada gebombardeerd, toen een Israëlische luchtaanval in 2002 de apparatuur in de wijk Al Shujaiah in Gaza-stad vernietigde. Sindsdien wordt er uitgezonden op de korte golf.

Doorheen de geschiedenis is radio altijd een reddingslijn geweest in tijden van oorlog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog brachten ondergrondse stations gecodeerde berichten naar verzetsgroepen. In Bosnië in de jaren 90 hielden lokale uitzendingen belegerde gemeenschappen verbonden.

De Voice of Palestine is altijd met argwaan bekeken door de Israëlische autoriteiten, die het station ervan beschuldigden de veerkracht te stimuleren tijdens periodes van Palestijnse opstanden.

En nu, nu de Palestijnen in Gaza opnieuw te maken hebben met langdurige communicatieonderbrekingen, herbevestigen lokale radiostations hun plaats in de Palestijnse samenleving als een middel van verzet en een stem die niet gemakkelijk tot zwijgen kan worden gebracht.

De sociale levensader van radio

In Gaza is radio niet alleen een middel om nieuws te verspreiden, het is ook een metgezel en een troost. Het luisteren naar de vertrouwde stemmen van omroepers verlicht de angst en het isolement van de belegering.

“Ik had nooit gedacht dat radio onze enige bron van informatie zou zijn”, zegt universiteitsstudent Liyaan Atallah, die vanuit het centrum van Gaza naar het Mawasi-kamp in Khan Younis is gevlucht. “Zonder internet voel ik me blind, maar radio geeft me een deel van mijn zicht terug. Het is onze enige stem geworden.”

Bij sommige programma's kunnen luisteraars bellen of handgeschreven berichten voor familieleden achterlaten.

“De meest voorkomende berichten die we ontvangen zijn berichten van standvastigheid en gebeden”, zegt Al-Qudrah. “Luisteraars zeggen tegen ons: ‘Jullie zijn onze stem, laat ons niet in de steek.’ Sommigen vragen ons gewoon om hun naam op de radio te noemen, zodat ze weten dat ze nog in leven zijn en standvastig blijven. Deze momenten zijn ontroerend; ze geven ons het gevoel dat we niet alleen een radiostation zijn, maar ook een reddingslijn voor de mensen.”

Radio speelt ook een cruciale rol voor Palestijnse moeders. Het kondigt aan waar beperkte voedsel- en medicijnvoorraden worden uitgedeeld en biedt liedjes en verhalen om kinderen te vermaken, waardoor een klein gevoel van normaliteit ontstaat te midden van de chaos.

In een kwetsbare tent die ze heeft opgezet nadat haar huis werd verwoest, zit Umm Muhammad, een 42-jarige moeder uit Khan Younis, met een oude radio naast zich.

“De radio is onze metgezel geworden”, zegt ze. “ 's Nachts leggen we hem naast ons kussen, luisteren we naar het nieuws en proberen we te begrijpen wat morgen zal brengen.”

Maar luisteren is niet altijd even gemakkelijk. “Soms raken de batterijen leeg en vaak kunnen we geen nieuwe vinden. Er is geen elektriciteit om apparaten op te laden, dus zijn we gedwongen om de radio urenlang uit te schakelen, zelfs als we hem hard nodig hebben.”

Haar kinderen zijn nog meer aan de radio gehecht dan zijzelf. “Ze wachten vol spanning op het muziekprogramma”, legt ze uit met een vermoeide glimlach. “Ze zijn dol op liedjes als Mawtini en Zahrat al-Mada'in. Als ze de muziek horen, zingen ze uit volle borst mee. Even vergeten ze dan hun angst en het geluid van de vliegtuigen.”

In Gaza heeft de radio bewezen een democratisch instrument te zijn dat iedereen bereikt, van de ontheemden in de kampen in het uiterste zuiden van de Gazastrook tot degenen in het noorden die hebben besloten te blijven. Het verbindt de ontheemden in tenten en geïmproviseerde onderkomens, en zelfs patiënten in ziekenhuizen.

Sommige families hebben zelfs kleine opnames van uitzendingen bewaard als onderdeel van een persoonlijk archief. Zo is de radio een levend en ademend nationaal archief geworden, waarin de details van het leven in oorlogstijd worden vastgelegd, van lijsten met martelaren tot populaire liedjes.

“De Stem van Palestina zal luid blijven klinken, hoe hevig de oorlog ook wordt”, zegt Al-Qudrah. “Voor ons is de radio een reddingslijn die het lijden en de standvastigheid van de bevolking van Gaza aan de wereld overbrengt. Onze stem is sterker dan oorlog.”